Sav taj JAZZ kroz istoriju do danas

Kada su Luja Armstronga upitali šta je to džez, njegov odgovor je bio:

“Ako morate da pitate nikada nećete saznati.”

Džez je folklorna muzika nastala krajem XIX veka u Nju Orleansu (SAD). Koreni su u afričkoj tradicionalnoj muzici. Za džez je karakteristično da je prvenstveno narodna muzika porobljenog crnačkog naroda u Americi da bi vremenom dobio status umetnosti i postao osnova bluz i rokenrol muzike. U samim počecima, ovu vrstu muzike sviralo je i pevalo pedesetak hiljada od kojih je većina pripadala crnačkom radničkom stanovništvu sa delte Misisipija.

Ovaj pravac karakterišu korišćenje bluz nota, sinkopa, svinga, poliritmova i improvizacije. Ovo što je sinonim za sviranje i pevanje džez muzike je improvizacija. Šta to konkretno znači? Improvizacije su ritmički smele i neobične, sa obaveznim korišćenjem sinkopa, što je zahtevalo maksimalnu kreativnost izvođača. Nema slepog držanja onoga što piše u notnom sistemu, već se na opušten način, spontano razvija kreativnost prouzrokujući čuda. 🙂

Jazz vremenska mašina

Sve je počelo otkrićem američkog kontinenta i porobljavanjem afričkog naroda koji je radio na plantažama širom Amerike. Do kraja građanskog rata u SAD-u i zabrane porobljavanja crnačkog naroda, iz Afrike je dovedeno oko jedanaest miliona crnaca. Afrički narod je sa sobom iz domovine poneo svoju kulturu i tradiciju, zbog čega i kažemo da su sami koreni džeza u afričkoj tradicionalnoj muzici.

od 1890. do 1910.

S kraja XIX veka nastala je džez muzika u Nju Orleansu, jer je to grad koji se nalazi na ušću reke Misisipi u Meksičkog zaliva. Zbog svog povoljnog geografskog položaja Nju Orleans je bio jedna od najvećih luka u koju su uplovljavali brodovi koji su prevozili porobljen afrički narod. Afrička tradicionalna muzika pod uticajem lokalne folklorne muzike, izvođena na evropskim instrumentima se nazvana Džez.

Prvi dva džez stila koji se javljaju su:

• Regtajm (Regtime)
• Nju Orleans Džez (New Orleans Jazz) ili Vruć džez (Hot Jazz), a kasnije poznatiji i kao Diksilend (Dixieland).

Ova dva stila su bili prvi oblici džeza koji su počeli da se slušaju i među belcima.

Prvi džez muzičari su bili Skot Džoplin (Scott Joplin) -,,Kralj Regtajm stila”, Dželi Rol Morton (Jelly Roll Morton), Ma Rejni (Ma Rainey) i Vi Si Hendi (W.C. Handy) – ,,Otac Bluza”.

od 1910. do 1940.

U ovom periodu preko milion i po crnaca se selilo sa juga kao deo velike migracije u gradove poput Čikaga, Detroita, Klivlenda, Pitsburga, Filadelfije i Nju Jorka. Ali čak ni u ovim mestima nisu mogli da izbegnu rasizam.

1917. kada se Amerika uključila u Prvi svetski rat, pojedini vojskovođe su zahtevali regrutaciju crnaca. Jedan od tih vojskovođa je bio general Hejvord koji je indirektno odgovoran za širenje džez muzike u Evropi da bi privukao što više crnaca za vojsku. Hejvord je regrutovao Džejms Riz Juropa (James Reese Europe), vođu džez orkestra iz Harlema koji je privukao veliki broj džez muzičara i oformio vojni bend. Zahvaljujući bendu, preko 370 hiljada crnaca se priključilo vojsci. Svi ovi vojnici su poslati na front u Francusku gde su, kada nije bilo oružanih sukoba, svirali po lokalnim klubovima i time upoznali evropski kontinent sa džez muzikom.

Foto by Tama66

od 1920. do 1930.

U ovoj deceniji je izmišljen radio koji je omogućio džez i bluz muzičarima da njihova muzika bude snimljena i emitovana širom Amerike. U ovo vreme najveću popularnost je imala Besi Smit (Bessie Smith) koja je nosila titulu „kraljice bluza“.

U to vreme uvodi se čuvena prohibicija, koja je branila točenje alkohola. Međutim, postojali su klubovi u Harlemu u kojima se točilo piće što je privlačilo veliki broj kako crnaca, tako i belaca. Pored pića moglo se uživati u džezu popularnog Djuk Elingtona (Duke Ellington) i Kab Kaloveja (Cab Calloway).

Ključne figure ovog doba su pored gore navedenih bili i: Pol Vajtmen (Paul Whiteman), Džordž Geršvin (George Gershwin), Ted Levis (Ted Lewis), King Oliver, Luis Armstrong (Louis Armstrong), Sidni Beše (Sidney Bechet), Biks Beiderbek (Bix Beiderbecke), Flečer Henderson (Fletcher Henderson).

od 1930. do 1940.

Nakon pada Američke berze (1929.godina) i perioda poznatog kao ,,Velika Depresija”, bilo je vreme da se zaustavi rasizam. I upravo je na tom putu bila džez muzika koja je u ovo vreme potpuno promenila Američku kulturu, uvodeći Sving koji je bio široko prihvaćen među belcima.

Beni Gudmen (Benny Goodman) je beli klarinetista i osnivač prvog džez benda koji je bio rasno mešovit, a činili su ga pored njega crni muzičari: Lajonel Hempton (Lionel Hampton), Čarli Kristijan (Charlie Christian), Tedi Vilson (Teddy Wilson) i beli bubnjar Džin Krupa (Gene Krupa). 1938. su održali koncert u punoj sali čuvenog Karnegi Hola.

Bitnu ulogu je imao Luis Armstrong, čija je improvizacija uticala na mnoge velikane džeza poput Kab Kaloveja, Dizi Gilespija, Bing Krozbija… da bi se stil proširio na vokaliste poput Ele Ficdžerald (Ella Fitzgerald) i Bili Holidej (Billie Holiday).

od 1940. do 1950.

Zbog loše ekonomije i izbijanja Drugog svetskog rata, producentske kuće su prestale sa radom, pa je jedini način da se čuje muzika bio radio. U ovo vreme se pojavio izuzetno bitan stil džeza – Bibop (Bebop). Bibop su izmislili muzičari koji su hteli da imaju više kreativne slobode nego što je sving to dozvoljavao. Pioniri ovog pravca su bili Čarli Parker (Charlie Parker), Dizi Gilespi, Telonijus Monk (Thelonius Monk), Bad Pavel (Bud Powell), Keni Klark (Kenny Clarke), Maks Rouč (Max Roach) i Rej Braun (Ray Brown). Stil je uveo pravu revoluciju u džez muzici time što je diktirao stil života, a posle kratkog vremenskog perioda je i postao osnovni jezik džez muzičara.

od 1950. do 1960.

Pedesete godine su u džazu poznate po nastanku novih stilova poput Hard-Bopa koji se svirao na istočnoj obali Amerike, a značajan je zato što je ponovo spojio džez sa bluzom. Pod uticajem savremene muzike razvio se mirniji tj. cool džez, koji je predstavljao mešavinu Bibopa i Svinga. Iz Bibopia se razvio novi stil pod imenom Hard bop koji je imao više „duše“ i ritam sekcije su bile „prefinjenije“ nego kod bibopa. Ova decenija će u istoriji muzike biti upamćena po nastanku Rokenrola (Rock’n roll) koji je nastao zahvaljujući džez i bluz muzici.

1954. je održan prvi Njuport Džez Festival, koji se danas smatra jednim od najboljih džez festivala na svetu. Na njemu su učestvovala velika imena ove muzike: Majls Dejvis (Miles Davis), Djuk Elington, Madi Voters (Muddy Waters), Nina Simon (Nina Simone), Džon Koltron (John Coltrane), Vi Rasel (Wee Russell).

od 1960. do 1970.

Džez postaje odraz raspoloženja Američke nacije koja je pogodjena ratom u Vijetnamu i borbom za ljudska prava. Javljaju se Slobodan ili Free džez, Avantgardni džez i Džez fuzija spajanje koji se javlja sa pojavom električnih instrumenata. Zahvaljujući džez fuziji, 70-ih nastaje Rep muzika.

od 1970. do 1980.

1971. je preminuo jedan od najuticajnijih džez muzičara Luis Armstrong, a sa njim, kako se u tom trenutku činilo, i sam džez. Ali, 1983. sa pojavom kompakt diskova, javila se nova nada koja pruža opstanak džez muzike. Ponovo se javlja Bibop. Sa ploča se na diskove presnimava džez muzika i razne kompilacije sa ovom vrstom muzike bivaju puštene u prodaju.

80-ih se javljaju novi stilovi poput Ejsid (Acid) i Smut (Smooth) džeza koji sa predstavnicima poput Pet Metenija (Pat Metheny), Šade (Sade), Džemirokvaja (Jamiroquai), Brend Nju Hevis (Brand New Heavies), Moloko i drugih postaju popularni širom Amerike i Evrope.

od 1980. – 1990.

90-ih se javljaju pokušaji kombinovanja elektronske muzike sa džezom čiji su proizvod poznata Islanđanka Bjork i grupa Portished (Portishead).

Početak XXI veka do danas

Javljaju se mlade džez zvezde od kojih zavisi budućnost i sam opstanak džez muzike, a njihova imena su: Nora Džouns (Norah Jones), Dajana Krol (Diana Krall), Džil Skot (Jill Scott), Džejmi Kulum (Jamie Cullum), Erika Badu (Erykah Badu), Ejmi Vajnhaus (Amy Winehouse).