Tačno poreklo orijentalnog (trbušnog) plesa je nejasno i predstavlja temu aktivnih rasprava među plesnim istraživačima širom sveta. Glavni problem predstavlja ograničeno akademsko istraživanje na ovu temu, veći deo istraživanja su uradili sami plesači u pokušaju da razumeju i shvate poreklo i suštinu discipline kojom se bave. Međutim, kako se orijentalni (trbušni) ples, istorijski gledano većinom javlja u društvenom kontekstu (na proslavama, venčanjima) i predstavlja sastavni deo socijalnih veza unutar društava naroda bliskoistočnih zemalja, a ne u glamuroznom kontekstu (pozorista, noćni lokali), što dovodi do opšteg nerazumevanja prave prirode ove plesne forme, kao i do pojave konfliktnih i kontroverznih teorija o njegovom nastanku.

Pojava orijentalnog (trbušnog) plesa datira, prema najnovijim istraživanjima moderne arheologije, na period od pre čak 6000 godina kao i da je predstavljao deo kulture naroda Evrope, Afrike i Bliskog istoka neolitskog doba. Kako većina istoričara plesa veruje ovaj ples se izvorno pojavio u Egiptu i Turskoj, nastao je kao način zabave i socijalnog povezivanja između žena, majke su ga prenosile na ćerke kroz generacije dok na kraju nije postao deo kulturne baštine i običaja tih naroda. U prilog ovoj teoriji ide činjenica da se i u današnje vreme u nekim društvima ovaj ples izvodi samo između žena međusobno (ne plešu žene sa muškarcima), kao i da je ples jedne žene rezervisan isključivo za njenog muža i ni za koga više.

Teorije nastanka orijentalnog (trbušnog) plesa

Danas postoji nekoliko aktuelnih teorija o nastanku orijentalnog (trbušnog) plesa:

Orijentalni (trbušni) ples nastaje izvorno u Egiptu i potiče od plesova drevnog Egipta. Nastaje kao deo obreda i vežbi verskih sveštenica u cilju pripremanja žena za porođaj i olakšavanja samog čina rađanja deteta. Ova teorija je jos poznata i kao teorija “porođajne prakse” i uživa veliki publicitet, prvo zbog toga što moderni orijentalni (trbušni) ples obuhvata ceo podskup pokreta koji uključuju karlične mišiće i predstavljaju simulaciju rada mišića prilikom porođaja, na taj način će žena u trenutku porođaja moći bolje da iskontroliše svoje mišiće od žene koja ovakve vežbe nije upražnjavala, drugo postoji čitav niz usmenih predanja koji podržavaju ovu teoriju. Prva ju je predložila američka plesačica Jamila Salimpour 1960. godine, a podržala su je opsežna istraživanja plesačice iz Maroka koja je takođe i laik antropolog poznata kao Karolina Varga Dinicu. Za verske sveštenice se vezuje i slavljenje Boginje Plodnosti a samim tim i slavljenje žene kao oličenje ove plodnosti, pa se pretpostavlja da je orijentalni (trbušni) ples mogao nastati i kao deo plesnog rituala ovog slavlja.

Orjentalni ples (izvor: www.bellydance.com)

Orijentalni (trbušni) ples izvorno nastaje u Indiji, a sa seobama Roma i drugih srodnih grupa se proširuje po ostatku Bliskog istoka. Ova teorija je dosta popularna na zapadu zbog velike raznolikosti romskih plesova koji se prepliću i zalaze u sferu orijentalnog (trbušnog) plesa, međutim nije previše istorijski potkrepljena. Najlogičniji scenario i sled događaja bi bio: orijentalni (trbušni) ples izvorno nastaje u Egiptu (Indija ne ulazi u izbor iz razloga što su današnji tradicionalni indijski plesovi vidno različiti od modernog orijentalnog (trbušnog) plesa), kao deo “porođajne prakse” i obreda verskih sveštenica, prenosio se sa majke na ćerku kroz generacije i postao deo kulturne baštine naroda koji su živeli na teritoriji Egipta, a seobom naroda (Romskih ili nekih drugih) se proširio po Turskoj i drugim zemljama menjajući se shodno kulturi i običajima tog naroda.

Koje god bilo tačno poreklo orijentalnog (trbušnog) plesa ili nulta tačka njegovog nastanka, ovaj ples ima dugu tradiciju. Uprkos ograničenjima islamske veroispovesti i označavanja ovog plesa kao sramotnog i nepodobnog postoje opisi plesača u knjigama umetnosti i arhitekture islama (650 – 1250. godine nove ere), zatim slike plesača na zidovima palata i persijske minijature iz 12. i 13. veka koje opisuju tadašnje plesače. Ova ograničenja usled nerazumevanja su vrlo često budila predrasude i prezir izazivajući moralno oštećenje profesionalnih plesačica zbog njihovog povezivanja sa prostitucijom i ženama niskog morala, međutim orijentalni (trbušni) ples je preživljavao tokom istorije upravo iz razloga zato što predstavlja, kao sto smo naveli, sastavni deo kulture, običaja i socijalnih odnosa ljudi i treba ga posmatrati i izučavati osvetljenog iz tog ugla.

Napredovanju i uobličavanju orijentalnog (trbušnog) plesa doprinelo je i njegovo praktikovanje u haremima. Lepe robinje su na taj način zabavljale svoje domaćine, doprinoseći opštem razvitku ovog plesa. Tada se prvi put pojavljuje prava “obuka” odnosno prenošenje znanja u cilju izvođenja konkretnih koraka i osmišljenih koreografija kao i muzička obuka. Pojavljuju se plesni rekviziti, a znanje počinje da se prenosi na više klase ženskih članova (plemstvo) koje su takođe živele i školovale se u haremima.

Trbušni ples (izvor: medcraveonline.com)

Prodor orijentalnog (trbušnog) plesa na zapad

Orijentalni (trbušni) ples (dance orientale, raks shargi, ciftetelli, rakkase, dance du ventre) se u velikoj meri proširio po Evropi i zapadu tokom romantičarskog pokreta u 18. i 19. veku, kada su brojni umetnici opčinjeni orijentom kroz svoje komade i predstave predstavljali svoju sliku života u haremu. Dalje, mnogi plesači sa istoka su odlazili na zapad gde su nastupali po vašarima i sajmima i čak su ovekovečeni na jednom od prvih kratkih filmova pod nazivom “Fatima dance”, međutim ovaj film je privukao brojne negativne kritike koje su aludirale na “neskromnost” plesa i ubrzo je pod pritiskom javnosti cenzurisan.

Mnoge žene sa zapada su počele da uče orijentalni (trbušni) ples tokom svog boravka na Bliskom istoku, čije su države bile predmet kolonizacije Evropskih velesila u tom periodu. One su donosile sa sobom, vraćajući se u svoju rodnu zemlju i znanje ovog plesa doprinoseći njegovom daljem širenju. U tom periodu je bilo pokušaja da se orijentalni (trbušni) ples izdigne na nivo baleta i pozorišnu scenu, međutim kako je početkom 1900-ih godina u Americi i Evropi vladalo opšte mišljenje da su sve plesačice, uključujući i balerine, žene niskog morala, ovaj pokušaj je neslavno završen.

Prva poznata egipatska orijentalna plesačica se zvala Shook, dostigla je vrhunac svoje karijere 1871. godine, njena učenica Shafigah Algebtieah je uspešno nastavila da prenosi znanje na buduće naraštaje plesačica i postala ikona orijentalnog (trbušnog) plesa koja će ostati u memoriji Egipta.

Kako su u tadašnje vreme najpopularnija mesta za susret sa orijentalnim (trbušnim) plesom predstavljali noćni klubovi, kreiran je kostim za ovaj ples koji nije bio sličan tradicionalnom narodnom kostimu, već je oslikavao zamisao zapadnih turista kako treba da izgleda orijentalna (trbušna) plesačica. Nazivao se “bedlah” što u prevodu znači “uniforma” i ovaj termin je usvojen od strane egipatskih igrača tokom 1930-ih godina, odakle se proširio i na ostale zemlje u regionu. Njegov nastanak se vezuje za preduzimljivu vlasnicu noćnog lokala u Kairu (poznatog kao “Madam Badias Cabaret”) i veliko ime egipatskog plesa po imenu Badia Masabni, koja je i sama bila plesačica, a u cilju dobrog poslovanja osmišljava ovakav kostim umesto tradicionalnih haljina koje prikrivaju konture tela i gde se vezuje oko pojasa marama kako bi pokreti kukova došli do izražaja. Njene učenice su bile poznate plesačice Tahiya Karioka i Samia Gamal.

Kratak opis bedlah kostima bi bio: gornji deo se sastoji od grudnjaka koji je ukrašen nizovima perli ili novčića, donji deo se sastoji od suknje koja je uglavnom široka i slojevita i koja takođe poseduje na pojasu nizove perli ili novčića. Preko stomačnog dela se može i ne mora nalaziti tanka providna tkanina u vidu mrežice. Ovakava forma kostima se zadržala do danas sa manjim ili većim izmenama.

Tokom prve polovine dvadesetog veka cveta serija legendarnih egipatskih plesačica kao sto su Badia Masabni, Hekmet Fahmy, Beba Ez-eddin, zatim plesačice koje su ujedno bile i borci za slobodu i prava kao što su Amina Mohammed, Tahiya Karioka, Samia Gamal, Hajar Hamdy, Naima Akif, Fifi Abdou zatim se pojavljuju Najwa Fouad i Nahid Sabri, kao i manje poznate egipatske zvezde Suhair Zaki i Farida Fahmi. Mnoge od njih su se proslavile tokom zlatnih godina egipatske filmske industrije (1950-ih i 1960-ih godina), koje se i naziva “zlatno doba” orijentalnog (trbušnog) plesa, kada je kroz film ovaj ples prezentovan širokim narodnim masama na pravi umetnički način, što je veoma doprinelo njegovom prihvatanju u narodu i dozvoljavanju ćerkama da uče orijentalni (trbušni) ples bez zabrana i predrasuda.

Interesantan podatak je da je veo kao plesni rekvizit kakvog ga danas znamo u egipatski ples uvela Samia Gamal, koju je učila ćerka egipatskog kralja Faruk-a da putem vela poboljša kontrolu i kordinaciju pokreta ruku i ramenog pojasa, a ona je pak išla na časove baleta kod ruskog učitelja Ivanova, koga je njen otac angažovao da je podučava 1940. godine. Za inkorporiranje elemenata baleta i kompletno uobličavanje modernog orijentalnog (trbušnog) plesa kakav se danas izvodi na sceni je zaslužan Mahmoud Reda i njegova trupa, koji će ostati zapamćen kao veliko ime egipatske plesne scene.

Pored egiptaskog stila orijentalnog (trbušnog) plesa takođe su značajni i turski, sirijski i libanski stil, koji su doprineli razvitku i napretku ovog plesa na svetskom nivou.

Orijentalni (trbušni) ples danas

Danas se orijentalni (trbušni) ples toliko razvio da je dostigao svetske razmere, u skoro svakoj zemlji su dostupni časovi ovog plesa, internet je omogućio povezivanje instruktora iz celog sveta i stvaranje globalne mreže putem koje se razmenjuju ideje i kreativnost u vidu radionica koje se mogu organizovati pojedinačno ili mogu biti deo festivala u nekom gradu tj. državi. U okviru ovog plesa se takođe razvilo dosta podstilova.

Takođe, uticaj ovog plesa na ljudsko telo je veoma blagotvoran, što je i jedan od uzroka njegovog ekspanzivnog razvoja. Popularizacijom istog je takođe uslovljen razvoj i modernizacija kostima za orijentalni (trbušni) ples, koji su se dosta izmenili i jos uvek se menjaju od vremena “zlatnog doba” ovog plesa.

Izvor: Aruena