Džez u Srbiji

Udruženje džez muzičara Beograda osnovano je 1953 godine, a nakon deset godina preraslo je u Udruženje džeza i zabavne muzike SR Srbije. Ova asocijacija je organizovala takmičenja džez orkestara, pokrenula nekoliko časopisa posvećenih džezu, objavljivala note stranih i domaćih džez muzičara, promovisala džez na Radio Beogradu i dala izuzetan doprinos organizaciji džez festivala širom tadašnje Jugoslavije.

Ipak najveća zasluga ovog udruženja je u organizaciji gostovanja nekih od najvećih imena svetske džez scene tog vremena kao:

Jute Hip i Hans Kolera, Two Beat Stompers, Dizi Gilespija 1956 god, Orkestra Glena Milera pod vođstvom Reja Makinlija, Kvinsi Džons 1960 god, Luisa Armstronga 1959 i 1960 god, Ele Ficdžerald i Oskara Petersona sa grupom Normana Grenca 1961 godine i drugi.

Krajem šezdesetih, beogradski Dom omladine oranizovao je gostovanja na kojima su nastupali ugledni strani solisti koji su svirali na domaćim ritam sekcijama, a 1974 i Beograd dobija svoj džez festival. Ovaj festival je na početku osmišljen prvenstveno kao prezentacija stranih džez bendova i muzičara, sa tek diskretnim pojavljivanjem domaćih džez umetnika.

Više srpskih džez umetnika postiglo je punu afirmaciju u inostranstvu i postalo svetski poznato. Među prvima se 1953. godine u Nemačkoj probio bivši dirigent Zabavnog orkestra Radio Beograda Mladen Guteša koji je radio aranžmane za poznate muzičare Ervina Lena, Benija Gudmena, Li Konica, Modern džez kvartet, Majls Dejvisa, Kit Džereta. On je uz Duška Gojkovića, jedini Srbin koji je uvršćen u svetsku enciklopediju džeza Leonarda Federa iz 1956 godine. Tamo se našao među 1200 najpoznatijih imena džeza.

Dušan Duško Gojković trubač i kompozitor, svirao je kod nas početkom pedesetih, a zatim odlazi u Nemačku ( All Stars, orkestar Maksa Gregora, orkestar Kurta Edelhagena). 1958 godine nastupa na čuvenom Njuport džez festivalu, a nakon toga ( od 1961. do 1963. ) studira na Berkli džez univerzitetu u Bostonu. Za Duška su najpoznatiji muzički kritičari rekli da je trubač zavidne tehnike, lepog tona i solidnog svinga i kao orkestarski trubač, i kao solista.

Drugo veliko ime srpskog džeza priznato u svetu je Bora Roković, pijanista, kompozitor i aranžer. Od 1954 godine svirao je u orkestru violiniste Helmuta Veglinskog u Nemačkoj, a sa orkestrom Kurta Edelhagena nastupao je širom Evrope. Snimio je veliki broj ploča i bio čest gost jugoslovenskih džez festivala, njegova džez svita “The Human Piano” spada u red najznačajnijih evropskih ostvarenja.

Od ostalih imena evropskog kalibra moraju biti spomenuti Branko Pejaković, kontrabasista u orkestru M. Gregera, gitarista Milan Lulić koji je nastupao sa orkestrom Vernera Milera, alt- saksofonista i aranžer Boris Jojić, bubnjar Branislav Kovačev, tenor – saksofonista Jovan Miković.

Takođe mora se izdvojiti orkestar Vojislava Bubiše Simića koji je pomenut i u američkoj knjizi “Džez – prelazne godine – 1940 – 1960”. O njemu kao i o Miši Blam pisaću u nekog narednog puta, jer ta dva velikana zaslužuju poseban tekst u kome ćemo se upoznati sa njihovim radom.

Džez u Sloveniji

Bojan Adanič 1945. godine osniva Veliki plesni orkestar Radio Ljubljane, a i druge radio stanice uvode u svoje programe velike orkestre koji takođe neguju džez. U narednom periodu osnovani su i prvi pravi džez sastavi koji se između sebe stilski prilično razlikuju kao što su: Ljubljanski jazz ansambl, Zagrebački džez kvartet i Vokalni kvartet Predraga Ivanovića.

Na Bledu je 1960. godine održan i Prvi jugoslovenski džez festival, koji će se kasnije preseliti u Ljubljanu. Za afirmaciju džeza u sedamdesetim godinama najznačajniji su bili Zagrebački Jazz Fair i Beogradski džez festival, a osamdesetih niški Naisuss Jazz festival, beogradski Summer Festival i džez festivali u Skoplju, Novom Sadu i Sarajevu.

Šezdesetih godina jugoslovenski džez počinje da u svetu afirmišu: Duško Gojković, Lazar Vučković, Davor Kajfeš, Bora Roković, Milan Lučić, Milorad Pavlović, Mladen Guteša, Jovan Miković i Branko Pejaković.

U domaćim okvirima su od izvođaća najznačajniji bili: Miljenko Prohaska, Boško Petrović, Jože Privšek, Vojislav Simić, Tone Janša, Mića Marković, Damir Dičić, Stjepko Gut, Zvonimir Skerl, Petar Ugrin i Ratko Divjak.

Od sastava i orkestara treba izdvojiti: Plesni orkestar RTV Zagreb, B.P. Convention, Džez orkestar RTV Beograd, Sekstet Gut- Marković, Plesni orkestar RTV Ljubljana, Kvartet Toneta Janše i niški Combo orkestar Bratislava Anastasijevića.

Na Opatijskom festivalu 1959 godine začeta je ideja o osnivanju jednog jugoslovenskog džez festivala, da bi već godinu dana kasnije bio i održan prvi jugoslovenski džez festival na Bledu, koji je trajao do 1962 godine. Od 1967 godine festival se seli u Ljubljanu, menja ime i postaje internacionalni festival što je značilo i dovođenje džez velikana iz svih delova sveta na samom festivalu. Bledski festivali su ostali zabeleženi i u svetskim studijama o džezu ( J.E. Bernet, Toni Skot, Džon Luis ).

Džez u Hrvatskoj

Nakon drugog svetskog rata u Zagrebu je postojalo nekoliko džez orkestara koji su bili specijalizovani za sving, a radili su pod vođstvom Milivoja Kerblera, Borisa Sorokina i Miljenka Prohaske. Od ovih orkestara kasnije je nastao Plesni orkestar Radio – Zagreb koji su predvodili Zlatko Černjul, Milivoj Kerbler i Miljenko Prohaska.

Plesni orkestar RTV Zagreb sa Miljenkom Prohaskom kao aranžerom, kompozitorom i kontrabasistom, koristeći narodne ritmove i motive biva zapažen na frankfurtskom festivalu džeza 1964 godine. Zagrebacki jazz kvartet u uglednom američkom džez časopisu Down Beat, orkestar RTV Zagreb je opisan kao “džez orkestar koji obećava”.

Na poznatom festivalu u Montreu eksponiraju se solisti: Ozren Depolo, Marijan Domić, Ladislav Fidri, Ivan Kelemen, Krešimir Remeta i Silvije Glojnarić. Hrvatski džez umetnici snimali su sa poznatim svetskim imenima kao što su: Džon Luis, Ted Kerson, Art Farmer, Laki Tomspon i Slad Hempton. Najbolji primer ove saradnje je album “Jazz Greetings From The East” u izdanju “Fontane”.

Najpoznatiji zagrebački muzičar evropskog ranga je vibrafonista Boško Petrović, koji je od šezdesetih godina predvodio kvartet modernog opredeljenja, a zatim i džez – rok sastav “B.P. Convention”.

Naslovna slika: Janine Robinson sa sajta Unsplash
Izvor: secanja.com

PROČITAJTE I OVO: Kako su se sreli Balkan i Džez 1.deo